Polacy wśród noblistów – nasza duma na świecie
Alina Otter
W pierwszej połowie października świat patrzy na Sztokholm i Oslo, gdzie ogłaszani są laureaci Nagrody Nobla. To właśnie teraz — w tych dniach — poznajemy nazwiska osób, które wniosły wyjątkowy wkład w naukę, kulturę, literaturę i pokój. Tradycyjnie ceremonia wręczenia nagród odbędzie się 10 grudnia, w rocznicę śmierci fundatora – Alfreda Nobla.
Historia Nobla – skąd się wzięła nagroda
Alfred Nobel, szwedzki chemik, inżynier i przemysłowiec, był wynalazcą dynamitu, który zrewolucjonizował przemysł i budownictwo, ale przyniósł mu również wyrzuty sumienia, gdy jego wynalazek zaczęto wykorzystywać w celach militarnych. W obawie, że zostanie zapamiętany jako „kupiec śmierci”, w testamencie z 1895 roku zapisał większość swojego majątku na utworzenie funduszu, z którego miały być przyznawane nagrody dla tych, którzy „przyniosą największą korzyść ludzkości”.
Pierwsze Nagrody Nobla wręczono w 1901 roku. Od tamtej pory przyznawane są corocznie w pięciu dziedzinach: fizyka, chemia, medycyna lub fizjologia, literatura oraz pokój. W 1969 roku dołączono szóstą kategorię – Nagrodę Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych.
Laureaci otrzymują medal, dyplom oraz znaczną sumę pieniędzy. W 2024 roku wynosi ona 11 milionów koron szwedzkich (około 950 tysięcy euro).
Polacy z Nagrodą Nobla
Polska może poszczycić się imponującą listą laureatów tej prestiżowej nagrody. To nazwiska, które na trwałe zapisały się w historii nauki, literatury i walki o pokój:
- Maria Skłodowska-Curie – 1903 (fizyka, razem z Piotrem Curie i Henri Becquerelem, za badania nad promieniotwórczością) oraz 1911 (chemia, za odkrycie radu i polonu).
- Henryk Sienkiewicz – 1905 (literatura, za całokształt twórczości, zwłaszcza powieść „Quo vadis”).
- Władysław Reymont – 1924 (literatura, za powieść „Chłopi”).
- Czesław Miłosz – 1980 (literatura, za poezję pełną wizji i refleksji nad losem człowieka).
- Lech Wałęsa – 1983 (Pokojowa Nagroda Nobla, za działalność na rzecz wolności i praw pracowniczych w Polsce).
- Wisława Szymborska – 1996 (literatura, za poezję pełną ironii i filozoficznej głębi).
- Olga Tokarczuk – 2018 (literatura, za wyobraźnię narracyjną i prezentację przekraczania granic).
Niektórzy historycy przypominają także o Józefie Rotblacie, fizyku urodzonym w Polsce, który otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla w 1995 roku jako współzałożyciel ruchu Pugwash, działającego na rzecz rozbrojenia nuklearnego.
Duma i inspiracja – Polonia w Estonii
Dla nas, Polaków mieszkających w Estonii, Nagrody Nobla to nie tylko święto nauki i kultury, ale także przypomnienie, że duch odkrywczości i twórczej pasji nie zna granic. Każdy polski laureat jest dowodem na to, że talent, pracowitość i odwaga myślenia mogą zmieniać świat.
Warto, byśmy także w estońskiej Polonii pielęgnowali tę dumę i przekazywali ją młodszym pokoleniom — w szkołach, rodzinach, podczas wspólnych spotkań i wydarzeń kulturalnych. Bo choć żyjemy poza ojczyzną, to osiągnięcia polskich noblistów przypominają nam, że polskość to również geniusz, odwaga i światło, które świeci daleko poza granicami kraju.
♦
