Pierwsi Polacy pojawili się na ziemiach estońskich w XVI wieku.
W roku 1561 część Inflant została przyłączona do Królestwa Polskiego i Księstwa Litewskiego. Jednak długotrwałe wojny pomiędzy Szwecją a Polską doprowadziły w końcu do utraty Inflant. Niemal cała Estonia znalazła się pod panowaniem szwedzkim.
Choć polska dominacja na ziemiach Estów nie trwała długo, to jednak zaznaczyła swój ślad w historii Republiki dość wyraźnie. Ma to związek z Uniwersytetem Tartuskim.
Historia uczelni sięga końca XVI wieku, kiedy zgodnie z decyzją Stefana Batorego utworzono ośrodek jezuicki, przekształcony później w kolegium. Przy nim powołano do życia również seminarium oraz gimnazjum. Kiedy ziemi eKrólestwa Polskiego w Estonii przeszły w ręce Szwedów placówki te zostały przekształcone przez króla Gustawa II Adolfa w uniwersytet. Od samego początku istnienia uczelni Polacy odgrywali tu dość znaczącą rolę. Uniwersytet ten wykształcił bowiem wielu Polaków. Słynne określenie „dorpatczyk” nie tylko oznacza absolwenta uniwersytetu, ale przede wszystkim oznacza człowieka o wysokich kwalifikacjach zawodowych, wszechstronnie wykształconego, o wysokiej kulturze osobistej. „Dorpatczyk” w Polsce cieszył się wielkim poważaniem i szacunkiem.
W XIX i XX wieku polscy studenci tworzyli wiele organizacji i stowarzyszeń. Najbardziej znaną i zarazem najdłużej istniejącą była „Polonia” („Ogół”). Była to pierwsza na świecie korporacja studencka założona przez studentów polskich. Zatwierdzona przez władze uniwersyteckie w 1828 roku organizacja została założona przez 17 studentów z Wilna. Wielokrotnie rozwiązywana, zmieniając nazwę, przetrwała jednak wiek. Inne organizacje polskie („Koło Młodzieży Polskiej”, „Towarzystwo Studentów Polskich” czy „Towarzystwo Teologów Polskich”) nigdy nie dorównały potędze „Polonii”.
Działalność Towarzystw oraz „Polonii” była w głównej mierze stworzona po to, by krzewić polską kulturę i tradycję oraz wzajemnie sobie pomagać zarówno materialnie (o czym świadczy istniejąca w latach 1907-1918 Polska Kasa Samopomocy Studenckiej) jak i w zakresie nauki.
Dość prężnie rozwijała się współpraca pomiędzy Polską a Estonią, o czym może świadczyć utworzony Związek Estońsko-Polski do którego należało Estońsko-Polskie Towarzystwo Akademickie przy uniwersytecie w Tartu.
Jak widać stolica kulturalna Estonii skupiała w swoich szeregach najwybitniejsze postacie naukowej sceny. W roku 1933 utworzono pierwszy Lektorat języka polskiego prowadzonego przez Jerzego Kaplińskiego (profesora Uniwersytetu Warszawskiego).
Po wojnie filologia polska jednak została odsunięta na dalszy plan. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych (w 1993 roku) powstała pierwsza grupa polonistyczna.
Obecnie mieszka w Estonii ok. 2500 Polaków, głównie w Tallinie, Tartu, Kohtla-Järve, Narwie, Valdze, Ahtme i Parnawie. W 1989 roku rozpoczęło działalność Towarzystwo Kultury Polskiej „Polonia”, przekształcone w 1995 roku w Związek Polaków w Estonii (od roku 2004 prezes Halina Kisłacz). Nie jest on organizacją dochodową. Celem jest tworzenie i utrzymywanie łączności wsród Polaków, przez działalność narodową i kulturalną , czego wyrazem jest kultywowanie polskich zwyczajów i tradycji. Polacy mają status mniejszości narodowej. W siedzibie organizacji funkcjonuje biblioteka polska, odbywają się kursy języka polskiego dla dzieci i dorosłych.
W Statucie ZPE „Polonia” wyraźnie oznaczono cele i zadania . Na pierwszym miejscu zachowanie oraz pogłębianie polskiej tożsamości narodowej, wspieranie tradycji historycznych i studiowanie ojczystej kultury. Oprócz tego podtrzymywanie ścisłych stosunków ze swoją ziemią historyczną, Polską.
Przez wszystkie lata ZPE Polonia aktywnie działa na rzecz Polski przede wszystkim w sferze kulturalnej, społecznej i informacyjnej. Nasz związek odnosi wiele sukcesów na polu kulturalnym. Zespół “Lajkonik”, który działa od 2007 roku, ma w swoim repertuarze pieśni folklorystyczne i tańce ludowe. Na przeglądach zespołów mniejszości narodowych zajmuje pierwsze miejsca. Bierze udział w konkursach, festiwalach, często jest zapraszany na występy i koncerty zarówno w Estonii, jak i poza jej granicami. Również w Polsce. Niejednokrotnie nagradzany i uhonorowany dyplomami.
W Estonii mamy tak zwane „polskie miejsca” o których pamiętamy i dbamy o nie. Takich śladów polskości nie jest jednak wiele. Choć polska dominacja na ziemiach Estonii nie trwała długo, to jednak zaznaczyła swój ślad w historii Republiki dość wyraźnie. Jak juą mówiono powyżiej ma to związek z Uniwersytetem Tartuskim. Historia uczelni sięga końca XVI wieku, kiedy to decyzją Stefana Batorego utworzono środek jezuicki, przekształcony później w kolegium. W latach 1802 – 1918 kształciło się na uniwersytecie ponad półtora tysiąca Polaków. Wiele wybitnych osobistości ukończyło Uniwersytet Tartuski.
Ponadto dziewięciu Polaków otrzymało doktoraty honoris causa (w 1930 roku doktorem honorowym prawa został Ignacy Mościcki).
Krolowi Stefanowi Batoremu i polskim studentom poświęcona została tablica odsłonięta 9. maja 2005 roku na ścianie Gmachu Uniwersytetu w Tartu.
W Waldze odsłonięto obelisk z tablicą poświęconą Stefanowi Batoremu. Był królem nie tylko polskim, ale również Księciem Siedmiogrodu. Tablica na centralnej ulicy głosi: “ W hołdzie Stefanowi Batoremu – Królowi Polski, Wielkiemu Księciu Litewskiemu i Księciu Siedmiogrodu, który w 1584 roku nadał Waldze prawa miejskie.“
Na wzgórzu zamkowym w Rakvere odsłonięto pomnik, na postumencie którego, wśród napisów w kilku językach widnieje taki napis: “ W latach 1602-1605 Gród należał do Rzeczypospolitej Obojga Narodów.”
W Haapsalu można zobaczyć plakat z lat międzywojennych informujący o gościnnych występach słynnego tenora Jana Kiepury.
Na terenie gminy Viimsi znajduje się “Estoński Sulejówek”. W 1918 roku generał Johan Laldoner poślubił polkę Marię Kruszewską. Mieszkali w dworku Viimsi, gdzie w chwili obecnej znajduje się Państwowe Muzeum Wojska Estońskiego im. Generala Johana Laidonera. Jedna z sal jest poświęcona związkom polsko-estońskim.
Przy starej Bramie Morskiej w Tallinie znajduje się tablica upamiętniająca brawurową ucieczkę internowanego we wrześniu 1939 roku, polskiego okrętu podwodnego ORP “Orzel”.
W Rakvere znajduje się pomnik z tablicą pamiątkową poświęconą pamięci wybitnego polskiego historyka Stanisława Herbsta (1907 – 1973), uznanego autorytetu w dziedzinie hlstorii wojskowości i dziejów Inflant, autora około 300 prac naukowych, który urodził się i spędził pierwsze lata życia w Rakvere.
Zachowanie i umacnianie tożsamości narodowej to zadanie najważniejsze dla żyjących tutaj pokoleń Polaków. Współpracujemy z organizacjami pozarzadowymi i z władzami samorządowymi. Jednak najważniejszą dla nas sprawą jest kontakt z polskimi organizacjami pozarządowymi, realizującymi zadania wynikające z Rządowego Progamu Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą. Najważniejszymi i najbliższymi dla nas organizacjami są Stowarzyszenie „Współnota Polska” oraz Fundacja „Pomoc Polakom na Wschodzie“. Dzięki stałym kontaktom z Polską, mamy możliwość utrzymywania na ziemi estońskiej tej małej wysepki polskości, jaką jest nasz Zwiazek. Dzięki Współnocie mamy możliwość realizowania wspólnych spotkań z Polakami innych krajów, co przynosi wymierne efekty integracyjne, a w przypadku dzieci i młodzieży szczególnie umacnia więzi wzajemnych kontaktów i poprawia znajomość mowy ojczystej.
Bardzo ważna, choć w ostatnich latach niezbyt często praktykowana jest dla nas możliwość wyslania dzieci na kolonie, obozy, do letnich szkół języka polskiego. Nasza młodzież powarcająca z takich pobytów wynosi zupełnienie inne wyobrażenie o kraju przodków, jest dumna z osiągnięć i poziomu rozwoju swojej Ojczyzny.
Szczególnie czćimy Święta, takie jak Dzień Polonii i Polaków, Dzień Niepodległości, Boże Narodzenie, spotkania opłatkowe, na które do Tallina ściągają rzesze Polaków z calej Estonii. Dzieci i młodzież prezentują spektakle, swoje prace plastyczne, a także recytują polską poezję i z powodzeniem wykonują polskie piosenki. Na takich spotkaniach nawiązują sie przyjaźnie i pojawia się dodatkowy stymulator, aby poglęblać znajomość języka swoich przodków.
Ogromną rolę w zachowaniu polskości spełniają wszelkiego rodzaju konkursy, spartakiady, obozy odbywające się na terenie Polski. Stwarzają one nie tylko mozłiwość nauki języka polskiego i zapoznania się z polską kulturą, to również okazja spotkania się z młodymi rodakami rozsianymi po różnych krajach i umocnienia poczucia więzi i tożsamości narodowej, która ich wszysykich łączy. Wsród młodzieży popularnością cieszy się organizowany przez Podlaski Oddział w Biłymstoku — Konkurs Recytatorski im. Adama Mickiewicza „KRESY“, Konkurs Recytatorski im. Marii Konoplickiej w Przedborzu, w Poznaniu „ORLE GNIAZDO“, Konkurs „Polska w moim sercu” zorganizowany przez Stowarzyszenie Pomocy Polakom na Wschodzie „Kresy” . Duże znaczenie mają też coroczne spotkania polskiej młodzieży w Szumsku czy wycieczki do Krakowa , Częstochowy , Warszawy.
Nasza Polonia organizuje również pomoc biednym, chorym, samotnym, przeprowadzamy akcje charytatywne.
Dzisiejsza Polonia jest widoczna i na arenie międzynarodowej. Tutaj u nas gościli Prezydent RP Aleksandr Kwaśniewski, małżonka Prezydenta RP pani Maria Kaczyńska, Minister Obrony Bogdan Klich, pani Minister Spraw Zagranicznych Anna Fotyga, prezydent RP i laureat Nagrody Nobla Lech Wałęsa, a także Premier Kazimierz Marcinkiewicz.
Ważnym wydarzeniem w życiu Polonii i Polaków, mieszkających na terene Estonii, był przyjazd do Estonii Marszałka Sejmu Elżbiety Witek. Już pierwszego dnia swojej wizyty Pani Marszałek odwiedziła Polonię Estońską, gdzie zorganizowano dla niej uroczyste przyjęcie. W swoim wystąpieniu Pani Marszałek wysoko oceniła rolę Polonii estońskiej w zachowaniu i rozwoju polskiej kultury i języka polskiego w Estonii. Ze swojej strony Polacy mieszkający w Estonii przedstawili Pani Marszałce bogaty program kulturalny. Spotkanie odbyło się w ciepłej i domowej atmosferze.
Rozwój ZPE „Polonla” nle byłby możliwy bez pomocy i wsparcia Stowarzyszenia „Wspólnota Polska“, bez Fundacji “Pomoc Polakom na Wschodzie”. Jest on rownież ściśle związany z pracą Ambasady RP.Wielką pomocą i wsparciem jest w tych działaniach Ambasada RP W Tallinie, która poprzez Ambassadora i konsula RP wspiera i dopomaga, jest domem otwartym, życzliwym i serdecznym.
Oprócz tego chcieliby odznaczyć, że nasza Polonia nie tylko organizuje imprezy kulturalne, ale także aktywnie uczestniczy w nawiązywaniu więzi gospodarczych między Polską a Estonią. Na przykład, przy aktywnym udziale niektórych członków Polonii (Wice Prezes Igor Bobrowski), w październiku 2019 w obecności Prezydenta RP Andrzeja Dudy została założona Polsko-Estońska Izba Gospodarcza. W ten sposób położono kolejny kamień węgielny w rozwój stosunków między naszymi krajami.
Nie sposób nie wspomnieć o kulturalnej stronie estońskiej Polonii. W 2007 roku został załozony i zaczął występować popularny zespół Lajkonik. Zespół koncertuje nie tylko w Estonii, ale także i za granicą.
Warto również dodać, że działające w Estonii Ministerstwo Kultury oraz Wspólnota Mniejszości Narodowych (która liczy 120 narodowości) umożliwią organizację wszelkiego rodzaju imprez integracyjnych, pozwalającym nie tylko na lepsze wzajemne poznanie ale też możliwość zapoznania się z osiągnięciami innych mniejszości narodowych. Corocznie odbywa się Forum Mniejszości Narodowych. Każda z mniejszości może pochwalić się swoimi osiągnięciami. Mamy możliwość prezentacji naszych polskich, a także polonijnych wyrobów. Na naszym stoisku nigdy nie brakuje tradycyjnych polskich potraw, wycinanek, haftów, rysunków, wyrobów z drewna. Robimy też wystawę fotograficzną, wystawę polskich strojów ludowych. Nasze stoisko cieszy się największym zainteresowaniem. Takie spotkania pozwalają zapoznać się z kulturą litewską, łotewską, gruzińską, azerską, niemiecką, szwedzką, fińską, ukraińską, rosyjską i td. Te spotkania są bardzo owocne, pozwalają nawiązać wiele nowych kontaktów, rozwiązywać wspólne problemy.
Niestety nasza Polonia nie tylko odnosi sukcesy, ale także boryka się z wieloma problemami, przede wszystkim finansowymi. Mimo bardzo skromnych warunków, w jakich funkcjonuje nasz związek, działamy prężnle, i ciągle mamy nowe plany i projekty. Dlatego zawsze jesteśmy bardzo wdzięczni za wszelką okazywaną nam pomoc. I o tę pomoc zawsze, przy każdej sprzyjającej okazji bardzo gorąco prosimy. Staramy się radzić sobie z drobniejszymi wydatkami mimo, że nie ma wśród nas zamożnych ludzi. Organizujemy spotkania z okazjl świąt państwowych, rellgijnych, okolicznościowych. Organizujemy konkursy, pokazy filmów, wystawy rękodzieła, wystawy fotograficzne, koncerty, spotkania dla dzieci i młodzleży.
Ale mimo problemów staramy się, wypracowywać nowe projekty, z nadzijeją patrzymy w prszyszłość.
Dzisiejsza Polonia jest obecna w życiu społecznym Estonii, bardziej świadoma swojego pochodzenia i dumna ze swoich polskich korzeni. Estońscy Polacy mogą mieć różne doświadczenia życiowe, różne poglądy polityczne, ale łączy ich jedno: budowanie dobra Polaków i Polski. Prągniemy pracować dla Ojczyzny. Wielu tutejszych Polaków współpracuje z estońskim społeczeństwem, a jednocześnie podtrzymuje więzi z historyczną Ojczyzną — Polską.
Prezes Związku Polaków w Estonii
Halina Krystyna Kisłacz
